België, land van innovatieve geneesmiddelen en vaccins (én van bier en chocolade …)

Het Belgische (bio)farmaceutische ecosysteem is van groot belang. Niet alleen voor Belgische patiënten en de Belgische economie, maar ook op Europees en zelfs op wereldniveau. België is duidelijk een internationale hub voor de export van (bio)farmaceutische producten en vervult zo ook een rol op het gebied van de wereldwijde volksgezondheid. Dit werd extra duidelijk door de impact van België in de zoektocht naar een oplossing voor de COVID-19-crisis. Dankzij de aanwezigheid van sterk ontwikkelde farmaceutische onderzoeks- en productiefaciliteiten was België een kernspeler in de ontwikkeling en productie op grote schaal van vaccins.

Maar België is zeker niet altijd een wereldspeler geweest. Hoe heeft dit zich historisch ontwikkeld, wat waren de trends hierin? Hoe lang heeft België erover gedaan om deze unieke positie op te bouwen? En hoe doet België het ten opzichte van de rest van Europa, Japan, China en de Verenigde Staten?

Hierbij spreken we nadrukkelijk over hoe België dat heeft gerealiseerd, want dit is zeker niet enkel het werk van innovatieve (bio)farmaceutische bedrijven.

Het is het doorgedreven resultaat van het werk van velen, gedurende vele jaren. Politici, beleidsmakers, administratieve diensten, durf-ondernemers en investeerders, artsen, klinisch onderzoekers, fundamentele onderzoekers (in kennisinstellingen, ziekenhuizen, universiteiten en bij (bio)farmaceutische bedrijven, van de kleinste Belgische start-ups tot de grootste wereldspelers), toeleveranciers, enzovoort. België heeft een uitzonderlijk ecosysteem met een unieke mix van incubators, accelerators, onderzoekscentra, wetenschapsparken en innovatieclusters.

Sleutelelementen hierbij zijn consistentie en voorspelbaarheid van beleid, voortkomend uit een langetermijninzet en -visie. Dit streven om van België een echte ‘health and biotech valley’ te maken waarin Onderzoek en Ontwikkeling (O&O), klinische proeven en productie in ons land worden gestimuleerd is zelfs verankerd in het federale regeerakkoord.

Een diepe duik in onze archieven heeft heel wat historische gegevens over de ontwikkelingen in ons deel van het ecosysteem opgeleverd, waarbij echter niet alle reeksen even ver teruggaan in de tijd. Daarnaast hebben we zoveel als mogelijk de getallen over 2021 en 2022 meegenomen, soms als voorlopig getal.

In deze reeks publicaties besteden wij aandacht aan de volgende langetermijnanalyses:

1. Werkgelegenheid
2. Export en import
3. Overschot handelsbalans
4. Toegevoegde waarde
5. Investeringen vaste activa
6. Investeringen Onderzoek & Ontwikkeling (O&O)
7. Uitgevoerde O&O in België ten opzichte van Europa, Japan, Verenigde Staten en China

In 1983 bedroeg de directe tewerkstelling in de (bio)farmaceutische sector in België ruim 14 000 banen. Zo’n 40 jaar later is dat bijna verdrievoudigd ten opzichte van 1983. In 2021 bedroeg de directe tewerkstelling in de (bio)farmaceutische bedrijven in België meer dan 42 000 banen, voornamelijk door de innovatieve bedrijven, leden van pharma.be

Daarnaast brengen deze productie-, onderzoeks- en commerciële activiteiten een veelvoud aan indirecte (bv. transport, toeleveranciers) en geïnduceerde (bv. extra werkgelegenheid door de uitgaven in België door de directe tewerkgestelde werknemers) werkgelegenheid met zich mee (voor 2021 respectievelijk ruim 53 000 en 36 000 banen). 

De afgelopen 25 jaar zijn zowel de import als de export van (bio)farmaceutische producten sterk geëvolueerd. De Belgische (bio)farmaceutische export (gecorrigeerd voor inflatie) in 2022 is meer dan tien keer zo groot als deze van 1999.

Over 2021 bedroeg de export vanuit België ruim 90 miljard euro, terwijl de import ruim 72 miljard euro betrof.

Het verschil tussen de export en de import van een land noemen we de handelsbalans. Als het verschil tussen export en import positief is, noemen we dat een handelsoverschot. In onderstaande grafiek zijn zowel het totale Belgische handelsoverschot als het handelsoverschot van de (bio)farmaceutische industrie opgenomen.

Gedurende 15 jaar (2007 – 2021) leverde de (bio)farmaceutische industrie een gemiddelde bijdrage aan het handelsoverschot van België van 8,42 miljard euro / jaar (gecorrigeerd voor inflatie; 2020 = 100). Het gemiddelde handelsoverschot van geheel België bedroeg in die periode 14,47 miljard euro / jaar (gecorrigeerd voor inflatie; 2020 = 100). In bepaalde jaren zorgde de sector daarmee voor een positieve handelsbalans van België.

De (bio)farmaceutische bedrijven hebben gedurende 15 jaar (2007 – 2021) gemiddeld 58,2 % van het totale Belgische handelsoverschot geleverd.

De totale bijdrage van de (bio)farmaceutische industrie aan het handelsoverschot van België over een periode van 15 jaar (2007 – 2021) bedroeg 126 miljard euro (gecorrigeerd voor inflatie; 2020 = 100).

Voorlopige cijfers laten zien dat ook in 2022 de sector een belangrijke positieve bijdrage zal leveren aan de Belgische handelsbalans.

De toegevoegde waarde kan worden omschreven als de economische waarde die een bedrijf toevoegt aan de goederen die het binnenkrijgt door het toepassen van een specifiek verwerkingsproces.

De toegevoegde waarde van de Belgische (bio)farmaceutische industrie is over de periode 1995-2021 ruim verdriedubbeld. Deze stijging is ongeveer vijfmaal hoger vergeleken met deze van de Belgische economie in zijn geheel. Een gans ander beeld is er bij de volledige Belgische verwerkende industrie, waar er over dezelfde periode helemaal geen groei is geweest wat betreft toegevoegde waarde. De piek die zich in 2020 voordoet in de (bio)farmaceutische sector is het gevolg van de uitzonderlijke rol die België gespeeld heeft bij de productie van de COVID-19 vaccins. 

De bruto investeringen in vaste activa (bv. gebouwen en machines voor productie van geneesmiddelen) in België door (bio)farmaceutische bedrijven zijn gedurende een periode van 30 jaar gestaag gestegen: in 2021 ging het om 5 miljard euro. Over een periode van 27 jaar (1995-2021) bedroegen deze investeringen in totaal 82,7 miljard euro (gecorrigeerd voor inflatie; 2020 = 100; bedragen voor 2020 en 2021 nog provisioneel).

Eenzelfde langetermijntrend zien we terug in de investeringen in in België uitgevoerde O&O. Ook deze bedroeg zo’n 5 miljard euro in 2021. Er werd voor in totaal 60 miljard euro aan O&O uitgevoerd over een periode van 23 jaar (1999-2021) (gecorrigeerd voor inflatie; 2020 = 100).

Ook de historische data van de investeringen in O&O hebben we geanalyseerd. En dit levert misschien ook voor jou heel verrassende conclusies op.

In onderstaande grafiek is de relatieve groei van de in dat land uitgevoerde O&O weergegeven. Omdat de relatieve groei in China de afgelopen twee decennia zo groot is geweest, is de relatieve groei in de andere regio’s in een apart kader uitvergroot weergegeven om de ontwikkelingen aldaar ook zichtbaar te maken. Het is duidelijk dat België het op dit vlak systematisch beter doet dan zelfs de Verenigde Staten.

De afgelopen drie decennia (1986 – 2020) zijn de uitgaven aan O&O in België vrijwel onafgebroken harder gegroeid dan dat het geval is geweest in Japan, Europa en zélfs dan in de Verenigde Staten.

Voor China beschikken wij over gegevens vanaf 2001. Daardoor hebben we over de periode van 2001 tot en met 2020 de O&O-uitgaven voor zowel Japan, Europa, de Verenigde Staten, België en China.

De relatieve groei van de O&O uitgaven in de diverse regio’s betrof in die periode:

• Japan: 163 %
• Europa: 209 %
• Verenigde Staten: 308 %
• België: 421 %
• China: 4075 %

De stijging in O&O-uitgaven in China is in de periode van 2001 tot en met 2020 ongeveer 9,7 maal zo groot geweest als die in België.

De sterke relatieve stijging in China wordt mede veroorzaakt doordat O&O in China zo’n twintig jaar geleden een zeer klein absoluut bedrag betrof (270 miljoen euro). Maar daar waar de totale O&O in 2010 in China 75 % van de O&O-uitgaven in België was, was dat het jaar daarna al 114 % van de O&O van België. En in 2020 was het absolute volume van O&O in China inmiddels al het dubbele van die in België en stond China op het punt ook al Japan in te halen.

Uit bovenstaande grafiek blijkt ook dat vanaf 2014 vooral in de VS de O&O-uitgaven sterk zijn gestegen, waarbij het gat met Europa ieder jaar versneld groter wordt.

In 2020 werd er in de Verenigde Staten 63,49 miljard euro uitgegeven aan O&O. In de EU was dat 38,75 miljard euro. Het verschil tussen de O&O-investeringen in de Verenigde Staten en in de EU is daarmee inmiddels opgelopen tot 24,74 miljard euro.

Dat België in absolute O&O-uitgaven achterblijft op de Verenigde Staten en Europa is niet zo verwonderlijk, beide hebben veel grotere inwoneraantallen dan België. Wanneer we de O&O-uitgaven echter uitrekenen per hoofd van de bevolking, blijkt België veruit kampioen.