Goed gebruik van geneesmiddelen

Geneesmiddelen zijn geen doorsnee producten. Voor een optimale behandeling is het belangrijk dat we zorgvuldig omgaan met de geneesmiddelen die we nemen. Het innemen van geneesmiddelen is niet voor elke patiënt even eenvoudig. Het is in elk geval zo dat geneesmiddelen niet altijd gebruikt wordt zoals afgesproken met de zorgverlener. Maar wat verstaat men hier juist onder?

Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) definieert goed gebruik van geneesmiddelen als: “Het nemen van het juiste geneesmiddel op het juiste moment, alleen wanneer strikt noodzakelijk, met inachtneming van de instructies van de arts, de apotheker en de informatie op de bijsluiter. Kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid moeten altijd gerespecteerd worden bij het gebruik van geneesmiddelen.”

pharma.be heeft ook enkele essentiële adviezen opgesteld voor het veilige en verantwoorde gebruik van geneesmiddelen door patiënten.

Therapietrouw verwijst naar het correct opvolgen van een medische behandeling zoals voorgeschreven door een arts of apotheker. Dat wil zeggen dat een patiënt het juiste geneesmiddel - in de juiste dosis en op het juiste moment - gedurende de volledige (afgesproken) behandelingsduur inneemt. 
Nochtans merken we de laatste jaren een verontrustende tendens. Wereldwijd blijken heel wat patiënten hun behandeling onvoldoende of helemaal niet te volgen. Dit heeft niet alleen gevolgen voor hun gezondheid, maar legt ook een zware financiële druk op het zorgsysteem. Diverse studies en rapporten tonen aan dat het probleem van onvoldoende therapietrouw diepgeworteld is en bijzondere aandacht verdient. 

• Volgens een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) [1] van twee decennia geleden wordt ongeveer 50 % van de geneesmiddelen niet ingenomen zoals voorgeschreven door de zorgverlener, met een sterke variatie naargelang de aandoening.
• Bij de opstart van de behandeling wordt geschat dat ongeveer 20-30 % van de nieuwe voorschriften niet worden opgehaald. Het vroegtijdig afbreken van een behandeling (vooral bij langdurige aandoeningen) stijgt geleidelijk vanaf de start tot twee jaar na diagnose.
• Een gebrek aan therapietrouw wordt geassocieerd met naar schatting 200.000 sterfgevallen en een financiële last van 125 miljard euro per jaar in Europa [2]. 

Het niet goed gebruiken van geneesmiddelen is een langdurig probleem dat de gezondheid van patiënten en de duurzaamheid van gezondheidszorgsystemen diepgaand beïnvloedt. Het stimuleren van therapietrouw heeft zowel directe als indirecte invloed [3] op:

• Gezondheidsuitkomsten: Goed gebruik van geneesmiddelen draagt bij aan zowel het genezen als het vermijden van gezondheidsproblemen, maar ook tot een betere levenskwaliteit, toegenomen productiviteit en een langere levensduur voor de patiënt.
• Verminderen van het risico op mislukken van een behandeling en complicaties: Een gekend voorbeeld hiervan is het goed gebruik van antibiotica. Indien antibiotica niet op de juiste (voorgeschreven) manier gebruikt wordt, kunnen deze belangrijke geneesmiddelen niet meer werken tegen de bacteriën die ons ziek maken. Dit wordt antimicrobiële resistentie genoemd.
• Publiek vertrouwen: Het bevorderen van goed gebruik versterkt het vertrouwen van de bevolking in behandelingen en geneesmiddelen.
• Minder verspilling: Goed gebruik leidt tot minder verspilling van geneesmiddelen, waardoor de hoeveelheid vervallen of ongebruikte geneesmiddelen die de apothekers verzamelen, daalt, en zo ook de noodzaak voor aanvullende behandelingen vermindert.
• Duurzaamheid van het gezondheidszorgsysteem: Patiënten maken minder gebruik van aanvullende (secundaire) zorg (zoals bijkomende afspraken met specialisten of spoedraadplegingen maar ook aanvullende diagnostische testen en geneesmiddelen) waardoor een efficiënter gebruik van de beschikbare middelen mogelijk is.

Sommige mensen vergeten al eens hun geneesmiddelen in te nemen of hebben moeilijkheden om het vooropgestelde behandelplan te begrijpen, terwijl anderen liever geen geneesmiddelen gebruiken vanwege de angst voor eventuele bijwerkingen. Echter mogen we er niet zomaar vanuit gaan dat de verantwoordelijkheid voor het aanhouden van een therapie enkel bij de patiënt ligt. 

Allereerst is er een sterk verschil naargelang het individu, de specifieke aandoening en bijhorende behandelplan alsook de sociale en economische omgevingscontext van de patiënt. 

Het volhouden van een opgesteld behandelplan is gelinkt aan een sterke motivatie en geloof in de behandeling. Ook de fysieke (voorbeeld: het openen van een flesje, het zelf toedienen van een injectie of de mogelijkheid om naar de apotheker te gaan) en geestelijke mogelijkheid (het begrijpen van de instructies van de arts/apotheker, ook wel gezondheidsvaardigheden of “health literacy” genoemd) van de patiënt zijn van belang. Anderzijds is er ook het gezondheidssysteem (toegang tot gepaste zorg en de beschikbaarheid van (terugbetaalde) geneesmiddelen) en de communicatieve vaardigheden van de zorgverlener om een goede relatie met de patiënt op te bouwen. Al deze factoren dienen op elkaar afgestemd te worden om tot een optimale behandeling te komen.

Het is bewezen  dat het verhogen van de therapietrouw van patiënten een grotere impact heeft op de gezondheid van een patiënt dan een aanpassing in het medicatieschema [6]. Toch voelen veel zorgverleners zich niet in staat om hier verandering in te brengen. Het is dus belangrijk dat alle betrokken zorgverleners samen met de patiënt (en zijn omgeving) het belang van therapietrouw erkennen en erop blijven werken. 
Het optimaliseren van het gebruik van geneesmiddelen door onze zorgverleners en de patiënt is cruciaal om de ziektelast en sterftecijfers van zowel overdraagbare als niet-overdraagbare aandoeningen te verminderen alsook het geneesmiddelbudget te optimaliseren om de gezondheid van de steeds ouder wordende populatie te garanderen.

Patiënten en zorgverleners moeten de nodigen aangepaste informatie over hun geneesmiddelen krijgen. pharma.be, als vertegenwoordiger van de innovatieve (bio)farmaceutische industrie, en haar leden-bedrijven verschillende initiatieven om het goed gebruik van geneesmiddelen te stimuleren, in samenwerking met artsen, apothekers en patiënten.

Het promoten van een goed gebruik van geneesmiddelen wordt onder andere gedaan door: 

• Educatie en Voorlichting: Het verstrekken van duidelijke en begrijpelijke informatie aan patiënten en zorgverleners over het goed gebruik van geneesmiddelen.
• Onderzoek en Innovatie: Het ontwikkelen van nieuwe technologieën, toedieningsmethoden en programma’s om therapietrouw te verbeteren, zoals herinneringssystemen en gepersonaliseerde medicatiebegeleiding.
• Samenwerking: Het samenwerken met zorgverleners, beleidsmakers en andere belanghebbenden om een omgeving te creëren die de gekende risico’s, gerelateerd aan geneesmiddelen, minimaliseert en die therapietrouw bevordert.

Kortom pharma.be en zijn leden blijven zich actief inzetten voor het afleveren van veilige en kwalitatieve geneesmiddelen die, gebruikt op de juiste manier, de gezondheid van de volledige bevolking kunnen bevorderen.