Octrooien zijn niet de hinderpaal voor de massale uitrol van vaccins, integendeel

De COVID-pandemie is spijtig genoeg nog niet overwonnen ondanks zware inspanningen van de bevolking en de doortastende vaccinatiecampagne in ons land. Dit nieuwe virus laat zich blijkbaar niet bedwingen door een eenmalige vaccinatiecampagne. Boostervaccins zijn nodig, ook bredere bevolkingsgroepen (kinderen) moeten worden beschermd en in sommige delen van de wereld staat de vaccinatiecampagne nog in de kinderschoenen, waardoor de pandemie moeilijk te stoppen valt. Experten zijn het erover eens dat zonder de snelle ontwikkeling van de vaccins tegen COVID, het menselijk leed nog veel erger zou zijn geweest. Wie gevaccineerd is en toch nog besmet geraakt (geen enkel vaccin biedt 100% garantie), is minder besmettelijk voor anderen en ontwikkelt vaak ook mildere symptomen. Maar om echt effectief te zijn, dient de campagne op wereldschaal te worden uitgerold. Wat ook de ontwikkeling van nieuwe virusvarianten, zoals Omikron, kan afremmen. 

De ontwikkeling, productie, opschaling en distributie van de COVID-vaccins heeft zich in een razendsnel tempo voltrokken, zonder precedent. Wereldwijd zijn al 28 vaccins door minstens één autoriteit erkend en 8 vaccins werden door de Wereldgezondheidsorganisatie opgenomen op de zogenaamde “emergency use” lijst. Veel farmabedrijven en onderzoeksinstellingen zijn nog volop aan de slag om nieuwe vaccins te ontwikkelen of om de toedieningsvormen ervan te vergemakkelijken. Er lopen op dit ogenblik wereldwijd nog 136 klinische studies en 194 pre-klinische studies. Maar tegelijk zijn veel onderzoeksprojecten gestaakt, omdat de klinische testen onvoldoende goede resultaten opleverden. Succes is immers nooit gegarandeerd, zeker niet voor innovatie. De bedrijven die er al wel in slaagden vaccins op de markt te brengen, doen dit aan lage prijzen. In België bedraagt de kost van de vaccins slechts 28,5% van de gemiddelde kosten van een covid-vaccinatie. Ook de uitdagingen die een schaalvergroting van de productie met zich meebrengt, mogen niet onderschat worden. Op minder dan een jaar tijd werd de productiecapaciteit zo snel mogelijk opgeschaald, onder meer dankzij meer dan 300 samenwerkingsverbanden met andere producenten wereldwijd. Bij deze vrijwillige samenwerkingsovereenkomsten wordt kennis gedeeld om de vaccins te produceren en is ook technische bijstand voorzien. De industrie zit op koers om tegen het einde van dit jaar al 12 miljard dosissen te produceren. Ter vergelijking, de wereldwijde productiecapaciteit voor vaccins bedroeg “slechts” zo’n 5 miljard dosissen per jaar in de periode voor de COVID-uitbraak. In 2022 wordt zelfs een productieopschaling tot 23 miljard vaccin-dosissen verwacht.

Het verwijt dat de farmaceutische industrie de toegang tot de vaccins voor de rest van de wereld zouden belemmeren omwille van de octrooien die ze niet wensen vrij te geven, is bij de haren getrokken. Integendeel, de COVID-crisis is voor de farmasector wat de financiële crisis was voor de Europese Centrale Bank, m.n. we doen alles wat in onze mogelijkheid ligt om deze crisis te verslaan. De farmaceutische bedrijven hebben hun verantwoordelijkheid genomen om hun expertise en ontwikkelingscapaciteiten in te zetten in het zoeken naar oplossingen. De oproep van sommige ngo’s, opiniemakers en zelfs politici voor het vrijmaken van de octrooien op vaccins, getuigen van een gebrek aan kennis van wat zich op het terrein afspeelt, of is door ideologische motieven gedreven. De uitrol van de vaccins verloopt inderdaad niet gelijk verdeeld over de landen maar dat heeft niets met octrooien te maken en het sleutelen aan octrooien zal dat ook niet oplossen, integendeel. Het heeft in eerste instantie met het aankoopbeleid van de rijkere landen te maken. Feit is immers dat de hoge en middelhoge inkomenslanden de beschikbare vaccins in eerste linie hebben opgekocht. Daar is op zich niets verkeerd mee, beleidsmakers staan in eerste instantie in voor de bescherming van de volksgezondheid van de eigen bevolking. Maar in sommige landen volstaan de aankopen om tot drie keer de eigen bevolking in te enten, in sommige landen zelfs tot zes keer. Maar daarnaast is er ook de harde realiteit dat om een succesvolle vaccinatiestrategie uit te rollen, ook de gezondheidssystemen voldoende robuust dienen te zijn. De samenwerking met overheden en ngo’s moet efficiënt verlopen en een goed ontwikkelde infrastructuur ter plaatse is essentieel. Zeker voor de vaccins die gekoeld dienen te worden bewaard is dat een hele logistieke opdracht. En er dienen voldoende vaccinatiecentra te worden opgezet met voldoende zorgverleners om die toe te dienen. Daarenboven blijkt de acceptatiegraad van de bevolking voor een vaccinatiecampagne in vele landen een groot probleem. Zo dienden de geplande leveringen van vaccins naar Zuid-Afrika vorige maand zelfs te worden teruggeschroefd omwille van aarzelingen bij de bevolking om zich te laten vaccineren. 

De farmaceutische sector heeft een belangrijke inspanning geleverd en zal dat blijven doen. Zij staat ook klaar om de aanpassingen te doen die eventueel nodig zijn voor nieuwe varianten van het virus of om de toedieningsvormen of de bewaring van de vaccins te vergemakkelijken. Maar van overheden kan verwacht worden dat zij de landen met zwakke gezondheidssystemen zouden bijstaan om adequate vaccinatiestrategieën en informatiecampagnes voor de bevolking uit te rollen. Dat sommigen nu zwaaien met het opheffen van octrooien op vaccins om zo de wereldbevolking sneller te kunnen vaccineren, is mensen zand in de ogen strooien over waar de echte problemen zich situeren. Integendeel, het zal enkel de broodnodige stimuli ontnemen om verder te investeren in risicovol onderzoek en bijgevolg een rem zetten op de toekomstige ontwikkelingen van oplossingen.